ناکامی دیپلماسی رسانه‌ای ایران در فرایند مذاکرات برجام

 

✍صدیقه ببران

افلاطون معتقد است: «جریانی که روایت می‌کند، حکومت نیز می‌کند.» عباراتی که نشان‌دهنده اهمیت فعالیت‌های رسانه‌ای و ارتباطی در شوون مختلف حاکمیت و مناسبات ارتباطی یک ساختار سیاسی با فضای پیرامونی است. براساس این الگوی فکری و اجرایی، ابتکار عمل و هژمونی نهایتا در اختیار گروه‌هایی قرار می‌گیرد که بتوانند جریان سیال رسانه‌ای را تحت کنترل درآورند. نمونه‌های واضح این واقعیت‌ها را امروز در جهان پسامدرن به عینه می‌توان مشاهده کرد. کشورهای غربی با استفاده از ابزارهای ارتباطی و جریانات رسانه‌ای، توانسته‌اند ه‍ژمونی خود را در پهنه خاکی مسلط کنند.

با آغاز دور جدید مذاکرات هسته‌ای ایران با کشورهای 1+4 و امریکا، تحلیلگران حوزه‌های مختلف تلاش کردند موضوعات مرتبط با مذاکرات را از جنبه‌های مختلف دیپلماسی، امنیتی، اقتصادی و... بررسی کنند اما در این میان یکی از حلقه‌های مفقوده این زنجیره تحلیلی، در حوزه عملکرد رسانه‌ای تیم مذاکره‌کننده ایرانی پیداست. به‌طور کلی انتظار این بود که ایران در دور جدید (و احتمالا دور نهایی) مذاکرات هسته‌ای با تمام قوا وارد شود. یعنی نه تنها بحث دیپلماسی کلاسیک و سیاسی را به خوبی پیگیری کند، بلکه از دیپلماسی رسانه‌ای به عنوان بخش حمایت‌کننده و تکمیلی مذاکرات نیز بهره‌مند شود تا حداکثر منافع را از این دور مذاکرات ببرد.

اما به‌رغم اینکه در بطن دستگاه دیپلماسی کشور نیز یک دپارتمان یا ساختار اداری (با ارتباطات مفصل داخلی و خارجی) برای این منظور گنجانده شده، اما در دور جدید مذاکرات، ابتکار عمل در حوزه اطلاع‌رسانی مرتبط با مذاکرات در اختیار ایران نیست و ایران به جای کنشگری، بیشتر به دنبال واکنشگری بوده است. این در حالی است که تیم مذاکراتی کشورمان از مشاوران رسانه‌ای همراه برخوردار است و به‌طور طبیعی می‌بایست با استفاده از ترفندهای دیپلماسی رسانه‌ای، روند مذاکرات در حوزه رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی به نفع ایران باشد، اما یک چنین پیشرفت ارتباطی و رسانه‌ای در عمل شکل نگرفته است.

در واقع به جای اینکه تیم رسانه‌ای و مذاکره‌کنندگان ایرانی ابتکار عمل را در اطلاع‌رسانی به دست بگیرند و در شمایل منبع اصلی اخبار و اطلاعات قرار بگیرند، یکی از مذاکره‌کنندگان روسی است که مدام رودرروی رسانه‌های بین‌المللی و شبکه‌های اجتماعی قرار می‌گیرد روایت مورد نظر خود از مذاکرات را ارایه می‌کند. روایتی که مشخص است فاصله بعیدی با روایت مورد نظر ایران دارد در راستای منافع روس‌ها بازتاب پیدا می‌کند. نه تنها ابتکار عمل رسانه‌ای مناسبی از سوی تیم مذاکره‌کنندگان ایرانی در سطح بین‌المللی مشاهده نمی‌شود، بلکه اخبار مذاکرات نیز قبل از رسانه‌های داخلی در اختیار خبرگزاری‌های خارجی مانند رویترز و... قرار می‌گیرد.

تبعات این چرخش رسانه‌ای باعث می‌شود تا رسانه‌های بین‌المللی براساس منافع و خواست خود، اخبار را منتشر کرده و توجهی به مطالبات تیم ایرانی نداشته باشند. کمتر شاهد هستیم که خبرگزاری‌های خارجی به نقل از تیم مذاکره‌کننده ایرانی، موضوعات مرتبط با مذاکرات را تشریح کنند، در حالی که پیش از این در دوران محمدجواد ظریف، دامنه وسیعی از اخبار مذاکراتی به نقل از ایشان و در جریان گفت‌وگو با وزیر امور خارجه کشورمان (و سایر مذاکره‌کنندگان ایرانی) به جهان مخابره می‌شد.

متاسفانه این حفره اطلاع‌رسانی در سطح داخل نیز مشاهده می‌شود، اغلب گزارش‌های تحلیلی رسانه‌های ایرانی با استناد به منابع غربی منتشر می‌شوند، در حالی که دپارتمان رسانه‌ای وزارت امور خارجه ایران با بهره‌مندی از منابعی که در اختیار دارد به راحتی می‌تواند جریان سیال رسانه‌ای را به دست بگیرد و به ترمینال خبری اطلاع‌رسانی در خصوص مذاکرات بدل شود.

بر این اساس با توجه به نقش رسانه‌های جمعی در حوزه دیپلماسی و سیاست خارجی، معتقدم دستگاه سیاست خارجی نتوانسته به نحو احسن و با ابتکار عمل لازم از ظرفیت‌های رسانه‌های داخلی، خارجی و هوشمند استفاده کند. مجموعه این واقعیت‌ها به ما می‌گوید که سیاست‌گذاران بخش دیپلماسی، می‌بایست روندهای پویاتری را در حوزه رسانه‌ای به کار بگیرند تا منافع ملی کشور در جریان مذاکرات تامین شود.

در عصر نوین که به عنوان عصر ارتباطات و اطلاعات شناخته می‌شود، سرعت رسانه‌ها در جهت‌دهی به حوزه سیاست خارجی بالا رفته است. برای این منظور دستگاه سیاست خارجی کشور نیز نیازمند تربیت خبرنگاران خاصی است که نیازهای کشور را در حوزه اطلاع‌رسانی بین‌المللی تامین کنند. دپارتمانی که در وزارت خارجه مشغول فعالیت است، باید ساختارهای آموزشی ویژه‌ای را تدارک ببینند تا خبرنگاران و گزارشگران بین‌المللی از دل این ساختارها تربیت شوند تا ابتکار عمل را در بزنگاه‌های بین‌المللی به دست بگیرند. در بسیاری از بزنگاه‌ها این روایت رسانه‌ای است که می‌تواند نتیجه نهایی رویارویی‌های دیپلماتیک را تعیین کند. همان‌گونه که افلاطون سال‌ها پیش اعلام کرده، جریانی حکومت می‌کند و بلیت برنده را به دست می‌گیرد که زودتر، بهتر و تاثیرگذار‌تر روایت می‌کند.

منبع: روزنامه اعتماد