صدیقه ببران : به اخلاق رسانه ای در روزنامه نگاری توجه نمی شود

  

نشست علمی - تخصصی با عنوان «مساله زن در رسانه؛ تجارب تاریخی، نگاه تطبیقی» با حضور هادی خانیکی، رییس انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات، صدیقه ببران، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، شراره مهدی زاده و بدرالسادات مفیدی، دبیر انجمن صنفی روزنامه نگاران برگزار شد.

در ابتدای این نشست، مهدی زاده با اشاره به اینکه  کنار هم قرار گرفتن موضوع  زن و رسانه اهمیت این مساله را چندین برابر می کند گفت: انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی به عنوان یکی از متولیان همیشگی بحث در حوزه رسانه این وظیفه را برای خود در نظر گرفته که وارد حوزه زن و رسانه شود.

در ادامه این نشست، مفیدی با ابراز خوشحالی از شکل گیری موسسه جدیدی در حوزه زنان گفت: افزایش تعداد تشکل‌های زنان به رفع نابرابری‌های جنسیتی آنها کمک می کند. بررسی شکاف‌ها و نابرابری‌های جنسیتی در ایران و نقش رسانه در رفع این شکاف ها موضوع مهمی است. تعادل های جنسیتی رابطه مستقیمی با بحث توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر جامعه ای دارد. این موضوع در سال های اخیر در ایران و جوامع مختلف به خصوص در جوامع توسعه یافته و سازمان ها و نهادهای بین المللی مورد توجه قرار گرفته است. ایجاد تعادل جنسیتی رابطه ای دوسویه با توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دارد. اگر این تعادل به خوبی صورت نگیرد باعث یاس و ناامیدی نیمی از زنان جامعه در حال گذار می شود. این یاس و ناامیدی تحرک و پویایی را از زنان می گیرد.کاهش این شکاف نیازمند یک برنامه ریزی مناسب است.

مفیدی، نهادهای دولتی و حاکمیتی، نهادهای سیاسی ومدنی، زنان و رسانه را چهار عامل موثر در از بین بردن شکاف های جنسیتی دانست و گفت: بیشترین تمرکز ما برای کاهش نابرابری جنسیتی باید بر روی رسانه ها باشد. نقش رسانه در کاهش این نابرابری از سه عامل دیگر کمتر نیست. توسعه عادلانه تر موقعیت ها و فرصت ها در نهادهای دولتی و حاکمیتی امکان رشد بیشتری را برای زنان فراهم می کند. این نهادها وظیفه تصویب، اصلاح و تدوین قوانین و مقررات مربوط به زنان را برعهده دارند.  این اقدامات به افزایش حقوق قانونی زنان کمک می کند.

او با بیان این که افزایش حقوق قانونی زنان ممکن است با هنجارهای اجتماعی مواجهه شود که ریشه های فرهنگی دارد، افزود: رفع این ریشه های فرهنگی در طول تاریخ  نیازمند زمان زیادی است. بنابراین تحقق حقوق قانونی زنان به راحتی امکان پذیر نیست. در این زمینه دولت اقداماتی چون تشکیل شورای فرهنگی و اجتماعی زنان،کمسیون های بانوان در وزارت کشور، کمسیون امور خانواده،جوانان و زنان در مجلس، دفاتر امور زنان در قوه قضاییه و تشکیل دفاتر امور زنان در وزارت خانه های مختلف انجام داده است. توجه به امور زنان در برنامه های توسعه سوم، چهارم و پنجم ارتقاء یافته است. نهادهای سیاسی و مدنی در دوره هایی تاریخی پس از انقلاب توانستند در اموری رشد کنند اما در دوره های دیگر افت و خیز داشتند. در دوره هشت ساله اصلاحات ما شاهد رشد نهادهای سیاسی و مدنی هستیم. این نهادها با انجام امور دموکراتیک و ایجاد فرصت های بهتر برای زنان در این زمینه کمک کننده بودند. اما به دلیل غلبه فضای سیاسی حاکم بر کشور این نهادها با محدودیت هایی مواجهه شدند. این امر باعث شد ما به رشدی که مد نظرمان بود نرسیم. عامل سوم در رفع شکاف جنسیتی نقش خود زنان است. زنان باید اعتماد به نفس داشته باشند. نقش زنان در خود باوری خودشان عامل کلیدی است. زنان از طریق توانمند سازی خودشان باید به رفع تبعیض موجود کمک کنند و نباید نقش منفعلی داشته باشند و درجایگاه کمک گرفتن قرار بگیرند. زنان باید یک نقش عاملیت داشته باشند.

رسانه ها می توانند به حل مسائل زنان در جامعه کمک کنند

دبیر انجمن صنفی روزنامه نگاران به نقش رسانه ها در رفع شکاف جنسیتی اشاره کرد و گفت: رسانه ها باید بتوانند مهارت زندگی کردن، مشارکت و حضور زنان در عرصه های مختلف زندگی را به انها اموزش دهند و به توانمند سازی زنان کمک کنند. دختران به علت رشد علمی در دانشگاه ها از پسران پیشی گرفتند. اما این دختران بعد از طی کردن مدارج بالای علمی با جامعه ای روبه رو می شوند که شغل و فرصت مناسبی برایشان مهیا نکرده است. رسانه نقش کلیدی در رفع نقصان آموزش زنان در حوزه های مختلف دارد.  احساس محرومیت نسبی همیشه در زنان وجود دارد.

مفیدی با تاکید بر این که رسانه ها می توانند فقدان زمینه های حضور و مشارکت زنان را کاهش دهند، گفت: با این اقدامات زنان می توانند حضور ملموس تری در عرصه های مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی داشته باشند. رسانه می تواند یک مدیر موفق زن را در رسانه بازنمایی کنند. به دفعات دیدیم که زنان می توانند مدیران موفقی باشند.

ضرروت برنامه هایی ویژه زنان در رسانه ملی احساس می شود

او در پایان به تجربیات خود در حوزه روزنامه نگاری اشاره کرد و گفت: کار روزنامه نگاری را با روزنامه سلام شروع کردم. چند سالی در حوزه زنان فعالیت کردم. اولین روزنامه زن منتشر شده بعد از انقلاب با  استقبال زیادی روبه رو شد. این استقبال نشان دهنده این است که برای ایجاد روزنامه های خاص زنان ظرفیت وجود دارد. به علت ظلمی که در تاریخ به زنان شده است و نابرابرای های جنسیتی که وجود داشته ایجاد روزنامه ها، رسانه های خاص زنان و رسانه های مجازی ضروری است. ضرروت برنامه هایی ویژه زنان در رسانه ملی احساس می شود. این چهار عامل در کنار هم به کاهش شکاف جنسیتی کمک می کنند.

اگر جامعه مدنی منفعل باشد زنان در حاشیه قرار می گیرند

در ادامه این نشست، خانیکی با بیان اینکه وجود دو مناسبت ایام فاطمیه و روز جهانی زن به بحث زن و رسانه معنای دیگری می دهد گفت: وقتی به مساله زن در رسانه می پردازیم تصویر سیاه و تلخی که در تاریخ مذکر ایران و اغلب جوامع وجود دارد به ذهن می رسد. آیا این تصویر بسیار تلخ است یا حضور بسیار تلخ است؟ اگر تصویر تلخ است موضوع به رسانه مربوط می شود. به صورتی ما در رسانه ها فقط روایت مذکر از تاریخ داریم. اما اگر حضور تلخ باشد باید عوامل حضور کم رنگ زنان را شناسایی کنیم. باید ببینیم حضور زنان در فضای رسانه و حضور رسانه در فضای زنانه چگونه است. اگر حضور زنان در فضای رسانه را با مطالعه تاریخی شروع کنیم این حضور با ورود زنان در عرصه مطبوعات و روزنامه نگاری شروع می شود. این حضور، حضور پر رنگی نیست. 76 سال بعد از انتشار اولین روزنامه در ایران، نشریه دانش به عنوان اولین نشریه با موضوع زنان منتشر شد. انتشار این نشریه با تاریخ انتشار اولین روزنامه فاصله بسیاری دارد. ما سال های زیادی حضور زنان را در نشریه های ایرانی نمی بیینیم. زمانی هم که حضور زنان را در مطبوعات می بینیم این حضور، حضور فعالی نیست. عنوانی که به زنان در این دوره 76 ساله داده می شود عنوان عیال است. نشریه دانش یک نشریه اخلاقی است. کحال هدف از انتشار این نشریه را آموزش اصول خانه داری و فرزند پروری می داند. در این نشریه از سیاست در جامعه سخنی گفته نمی شود. حضور زن در نشریه دانش، حضوری است که در عرصه سیاسی، اجتماعی مطرح نیست. زن به تصویر کشیده شده در نشریه دانش زنی است که آرامش را به خانه منتقل کند. با گذشت زمان نقش جدیدی برای زنان در مطبوعات کشور ایجاد می شود و آن نقشی است که در تربیت فرزندان دارد. به تدریج متاثر از تحولات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی که در جامع رخ می دهد بر حضور زن در جامعه و رسانه وبه طور خاص در مطبوعات تاثیر می گذارد. در دوران مشروطه به دلیل اینکه قدرت سیاسی توزیع می شود و قدرت از حالت متمرکز خارج می شود و حوزه مدنی فعال تر می شود تصویر زنان در مطبوعات تصویری پر رنگ تر و برجسته تر می شود.

نشریات تخصصی زنان با تاخیر منتشر شد

در ادامه این نشست، صدیقه ببران با اشاره به اینکه ابتکار عمل یونسکو در نام گذاری روز جهانی زن،قرار دادن بحث زن و رسانه در این روز است، گفت: یونسکو شعار جدیدی را مطرح می کند و فرصتی را ایجاد می کند که بر اساس آن ما باید تا سال 2030 به حوزه برابری جنسیتی در رسانه برسیم. بر اساس آمار منتشر شده هنوز 31 میلیون دختر در جهان به مدرسه نمی روند. هنوز 35 درصد زنان در معرض خشونت های جنسی قرار می گیرند. هنوز دو سوم فقیرترین مردم جهان زنان هستند. از هر 9 دختر در جهان هنوز یک نفر قبل از 15 سالگی ازدواج می کند. زنان در عصر اطلاعات چه جایگاهی دارند؟ بر اساس تحقیقات نشریات زنان ما مانند بقیه حوزه های رسانه تحت تاثیر نظام های سیاسی و اقتصادی حاکم قرار دارند. حوزه روزنامه نگاری زنان ما با تاخیر منتشر شد. این تاخیر بر رشد این نشریات تاثیر گذاشته است.

او ادامه داد: یکی از درخشان ترین دوره هایی که نشریات زنان رشد چشمگیری داشتند همزمان با دوره مصدق در فاصله سال های 30 تا 32بود. این دوره یکی شکوفاترین مقاطعی بود که نشریات زنان ما حضور خوبی داشتند. از دیگر نشریات منتشر شده در این دوره «بیداری ما» بود. این نشریه متعلق به حزب توده بود و نشریه وزینی محسوب می شد. در دوره بعد از انقلاب در فاصله سال های بین 76 تا 80 نشریات زنان ما با پیشرفت خوبی روبه رو شد. در این دوره به علت نظام سیاسی حاکم نشریات داری آزادی عمل هستند. در این دوره ما با وفور دانشجوی روزنامه نگاری روبه رو شدیم.

به اخلاق رسانه ای در روزنامه نگاری توجه نمی شود

ببران در ادامه به تحققیات منتشر شده در حوزه نشریات زنان اشاره کرد و گفت: بخشی از وظیفه نشریات زنان به حوزه خانواده محول شد. در کشور ما نشریات خانواده به علت عامه پسند بودن بالاترین تیراژ را دارند. چهره زنان ما در نشریات خانواده به چه صورت است؟ حلقه مفقوده در روزنامه نگاری و سایر رسانه های ایران اخلاق رسانه ای است. اگر اخلاق رسانه ای رعایت می شد شاید زن ایرانی به گونه ای دیگر در رسانه ها دیده می شد. نشریات خانواده عاری از اطلاعات سیاسی و اقتصادی هستند، در صورتی که بخش عمده ای از زندگی زنان ما را مباحث اقتصادی و سیاسی تشکیل می دهد. اکثر خوانندگان این نشریات را زنان و دختران خانه دار تشکیل می دهند. قشر تحصیل کرده کمتر رغبت دارند که این نشریات را بخوانند. نشریات عامه پسند به سمت ستارگان می روند و الگوهای کاذب را در اختیار زنان قرار می دهند. اگرچه اسم این نشریات خانوادگی است اما مردان  این نشریات را مطالعه نمی کنند. بیشتر آموزش هایی که در این نشریات صورت می گیرد به حوزه خانه داری و آشپزی مربوط می شود و از آموزش حقوقی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی خبری نیست. این نشریات حتی سواد رسانه ای را کاهش می دهند. این نشریات به لحاظ ظاهری و صفحه بندی از کیفیت مناسبی برخوردار نیستند. بخش سرگرمی این نشریات تکراری و کلیشه ای است. زنان در صفحات حوادث روزنامه ها معمولا یکی از عوامل  حادثه و معمولا قربانی هستند. اغلب مطالبی که این نشریات منتشر می کنند منبع ندارد و این مالکیت معنوی را به خطر می اندازد و احتمال کپی رایت زیاد می شود.

رسانه ها باید تصویر واقعی از زنان توانمند و کارافرین را نشان دهند

ببران با تاکید بر اینکه نشریات عامه پسند تمرکز زیادی بر هویت بانوان ندارند،گفت: نشریات عامه پسند به هویت دینی و ملی زنان توجه نمی کنند. 20 تا 40 درصد تبلیغات این نشریات را تبلیغات تجاری تشکیل می دهد. مطالب منتشر شده در این نشریات اطلاعات جدیدی به خواننده نمی دهند. این ویژگی ها نشریات را به سمت زرد شدن هدایت می کند. بازنمایی جایگاه و نقش زنان در سیاست گذاری های فرهنگی و راهبردهای ارتباطی در رسانه های ما خالی است. اگر سیاست هایی وجود داشته باشند هم ضمانت اجرایی ندارند. رسانه بر نقش زن در انتقال ارزش ها، باورها و علایق ملی و دینی در رسانه تاکید نمی کند. رسانه ها می توانند از مصرف گرایی و مد گرایی جلوگیری کنند و سبک زندگی ایرانی را رواج دهند. رسانه ها باید تصویر واقعی از زنان توانمند، فهیم، مدیر و کارافرین را نشان دهند و زمینه های پرورش دختران را برای پذیرش نقش فردی، اجتماعی و خانوادگی را فراهم کند. رسانه باید حقوق و تکالیف زنان و مردان را نسبت به هم نشان دهد. رسانه ها باید از تناقض گویی در مورد حقوق زنان بپرهیزند. رسانه ها نباید در تبلیغات از زنان استفاده ابزاری کنند. تعداد روزنامه نگاران زن ما زیاد است اما این تعداد افراد حرفه ای نیستند و مهارت های لازم را ندارند. آمار تاسف باری که از شکاف جنسیتی در ایران منتشر شد از بین 149 کشور، ایران رتبه 137 است. رسانه باید در هماهنگی با متولیان امر در جهت رشد و ارتقاء  اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی زنان فعالیت کند.

این نشست عصر یک شنبه 17 اسفند با همکاری انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و موسسه رسانه، اندیشه، زن ( راز) و دانشکده خبر برگزار شد.

منبع: شفقنا