پیام رسان های جدید ارتباطی؛ تحولی نوین در عرصه ارتباطات

ارتباطات از نخستین روزهای آفرینش بشر همراه همیشگی انسان بوده و زندگی افراد با آن معنا پیدا کرده و در سایه آن گسترش یافته است. در حال حاضر بدون برقراری ارتباطات نمی توان به فعالیت پرداخت زیرا دنیای کنونی به ارتباط مستمر یا کنش متقابل انسان ها وابسته است و از اوضاع و رویدادهای جهان هستی تاثیر می گیرد.
ارتباطات را‎ می توان ‎یک‎ ‎فرآیند‎ ‎سازمان یافته ‌برای تبادل‎ ‎اطلاعات‎ ‎میان بخش ها ‏که ‌به طور معمول به واسطه یک‎ ‎رشته‌ علائم انجام می گیرد، تعریف کرد.‏ گروهی آن را ترغیب و اقناع یا ‌همانندی و اشتراک اندیشه با ابعاد گسترده‌تر و تاثیرگذار قلمداد کرده‌اند. عده‌ای نیز بر پاسخ و بازتاب تاکید بیشتری دارند و‌ برخی دیگر از اندیشمندان عنصر ‏پیام را مطرح می کنند.
مفهوم واقعی ارتباط با‎ ‎توجه‌ به ‌ریشه ‌لاتین آن «در میان گذاشتن و تقسیم ‏کردن» است که‌ می‌توان آن را ‎تفاهم و اشتراک فکر نیز دانست، یعنی اینکه وقتی ‌با ‏شخصی ارتباط برقرار می‌کنیم کار ما در‎ ‎حقیقت برقراری یک نوع اشتراک فکر و تفاهم ‏اندیشه ‌با او است.
ارتباطات در زمان های گذشته به شکل های گوناگون در میان افراد وجود داشت و بر پایه نوع زندگی و میزان پیشرفت جهان به روش های مختلفی همچون نور، دود، آتش و ... صورت می پذیرفت تا آن که با ورود تکنولوژی های نوین، وسایل ارتباطی همچون تلگراف، تلفن و اینترنت به زندگی انسان راه یافت و تحول های اساسی در برقراری ارتباطات پدید آورد. اینک ارتباط الکترونیکی، سهولت دسترسی به اطلاعات را در هر لحظه فراهم می کند و سرعت انتشار آن را بسیار شدت بخشیده است.
شاخه ارتباطات به عنوان یک مسیر راهبردی و بین المللی به صورت رسمی و سازمانی در 17 مه 1865 میلادی با تشکیل اتحادیه بین المللی تلگراف در ژنو مورد توجه واقع شد و در30 اکتبر1906 میلادی، در کنفرانس اتحادیه نام برده، تاسیس اتحادیه بین المللی تلگراف مورد تایید قرار گرفت.
سرانجام در 9 دسامبر 1932 میلادی، به دنبال عهدنامه مادرید، از وحدت این دو، اتحادیه بین المللی ارتباطات راه دور شکل گرفت، به همین دلیل هر ساله در 17 مه بر پایه مصوبه‌ مجمع عمومی سازمان ملل متحد روز جهانی جامعه اطلاعاتی با انتخاب یک شعار راهبردی گرامی داشته می شود که در سال جاری شعار روز جهانی ارتباطات را «کارآفرینی فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور تاثیر اجتماعی» اعلام کرده اند.
در دنیای کنونی از روابط عمومی هم به عنوان هنر هشتم و محصول سده 20 یاد می شود، روابط عمومی دانشی است که به وسیله آن سازمان ‌ها آگاهانه می‌کوشند، بر مسوولیت اجتماعی خویش عمل کنند تا بتوانند، تفاهم و پشتیبانی افراد را به دست آورند. روابط عمومی ها تلاش دارند تا با ارتباطی هدفمند و موثر، با برآوردن نیازهای سازمان خود در مسیر شکل دهی صحیح به ارتباط مخاطبان و سازمان خویش اقدام کنند و بدین شکل ارتباط آنها را تسهیل کنند.
اصطلاح روابط عمومی، برای نخستین بار در اتحادیه راه آهن آمریکا به کار رفت و در ایران نیز در ابتدا در شرکت نفت، دفتر روابط عمومی راه اندازی شد.
روابط عمومی از زیر شاخه های ارتباطات اجتماعی به شمار می رود و به دلیل جایگاه ارزشمند آن در ارتباطات درون و برون سازمانی، از نقش بسیار مهمی در پیشبرد اهداف سازمان ها و نهادها برخوردار است.
روابط عمومی در حقیقت شبکه هوشیار، بانک اطلاعات، مغز متفکر سازمان و پل ارتباطی آن با افکار عمومی و مخاطبان خاص و عام است. جایگاه مهم و اثر گذار روابط عمومی در ارتباطات درون سازمان و برون سازمانی سبب شد تا به پیشنهاد شورای اطلاع رسانی دولت و تصویب شورای فرهنگ عمومی کشور، 27 اردیبهشت به نام «روز ارتباطات و روابط عمومی» در تقویم رسمی کشور جای گیرد تا فرصتی برای تعالی و تکامل روابط عمومی در کشور فراهم و بیش از گذشته بر اهمیت آن تاکید شود.
«صدیقه ببران» استاد ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با اشاره به نقش پیام رسان های تازه در ارتباطات امروزی، گفت: در سال های کنونی نقش پیام رسان های تازه ارتباطی قابل لمس تر شده است و بروز آن در وسایل ارتباطی بیشتر مشاهده می شود. اینک رسانه های اجتماعی در تعامل قدرت‌های جهانی نقش ایفا می کنند و میزان دو‌سویگی آنها یعنی ارتباط متقابل و تعاملی میان مخاطب و این رسانه ها بیشتر و سبب شده که مخاطبان فعال تر، پویاتر شوند و گزینه‌های متعددی برای انتخاب داشته باشند و به مرور جایگاهی پیدا می کنند که به عنوان دست اندرکاران رسانه‌ای به حساب می‌ آیند. پیشرفت تکنولوژی باعث سریع‌تر شدن بسیاری از فعالیت ها شده است، اینترنت از جمله وسایل ارتباط جمعی تازه ای محسوب می شود که در این سال ها مورد توجه همگان قرار گرفته و به تمامی مراحل زندگی فردی و اجتماعی افراد رسوخ پیدا کرده و به عنوان یکی از کار آمدترین رسانه های جهانی برای برقراری ارتباط و تعامل بین‌المللی نقش تعیین کننده ای در انتقال فرهنگ و اطلاعات بر عهده گرفته است.
این استاد ارتباطات بیان داشت: نقش مهم شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های ارتباط جمعی در نشر پیام‌های مختلف مشخص است و تاثیرگذاری آنها در عرصه فرهنگی جامعه بر فردی پوشیده نیست، نقش عمده رسانه ها بر شکل دهی به افکار عمومی باعث شده است اهمیت این پیام‌رسان های تازه مورد توجه قرار بگیرند.
وی نقش شبکه های اجتماعی را در تحول ارتباطات و اطلاع رسانی بسیار اثرگذار دانست و خاطر نشان کرد: شبکه های اجتماعی به گونه ای از وب سایت های اینترنتی گفته می شوند که افراد، گروه ها و سازمان ها در آن‌ها یک یا چند ویژگی مشترک، اطلاعات و مطالب خود را به اشتراک می گذارند، همچون شبکه های فیسبوک و توییتر که بیشتر استفاده می شدند اما اکنون این شبکه ها بسیار زیاد و گسترده تر شده اند و به عنوان نرم افزارها بر روی تلفن همراه نصب می شوند و مخاطبان زیادی از آن استفاده می کنند و چنان برروی زندگی افراد تاثیر گذارده اند که گویی عضوی از خانواده آنها محسوب می شوند.
ببران در ادامه افزود: کارکرد شبکه های اجتماعی در هر کشور یا جامعه ای متناسب با فرهنگ و تعامل های اجتماعی، کارکردهای متفاوتی دارند اما برخی عملکردهای آن‌ در تمامی جوامع با یکدیگر مشترک هستند. حریم خصوصی و محرمانه بودن اطلاعات شخصی در این شبکه های اجتماعی بسیار اهمیت دارد معمولا در این شبکه‌ها، جزئی ترین اطلاعات کاربران قابل دریافت و مشاهده است. سهل انگاری کاربران در فضای شبکه های اجتماعی خطرهایی را در ارتباط با حریم خصوصی آن‌ها به وجود می آورد. در برخی مواقع شبکه های اجتماعی به محلی برای انتشار شایعه ها تبدیل می شوند و بیشترین این شایعه ها بر روی شبکه های اجتماعی تلفن همراه مثل وایبر، تلگرام و ... شکل می گیرد و به ذهن مخاطبان القاء و سبب می شود که جامعه دچار تشویش و التهاب شود.
استاد دانشگاه آزاد اسلامی در ارتباط با نرم افزارهای تلفن همراه و حریم خصوصی بیان داشت: استفاده از شبکه های اجتماعی بستگی به فرهنگ افراد و کاربران دارد. از این شبکه ها هم می توان استفاده درست یا نادرست کرد، اگر فرهنگ درست و هوشمندانه از این شبکه ها وجود داشته باشد بسیار کاربردی و اگر به عنوان تفریح استفاده شود ممکن است آثار سوء فرهنگی از خود به جای بگذارند که جبران آن خیلی سخت است زیرا جامعه را دچار نگرانی می کند. باید برای استفاده از این شبکه های اجتماعی مرزی مشخص در نظر گرفت تا از آسیب های اجتماعی دور ماند. خانواده ها و نظام آموزشی بایستی آموزش استفاده از این شبکه ها را از سطوح پایین به کاربران بیاموزند و به گسترش درست استفاده کردن آنها بپردازند. در واقع آنها باید از طرف نهادهای مربوطه مورد بررسی قرار گیرند و در صورت نیاز، اجازه ادامه فعالیت به آن‌ها داده شود.
وی درباره فعالیت نادرست افراد در شبکه های اجتماعی یادآور شد: این رسانه ها مملو از کاربرانی هستند که با هویت های جعلی و برای سوء استفاده مثل کلاهبرداری، اشاعه فحشا و دیگر اقدام های غیر قانونی به ارتباط گیری با کاربران اقدام می کنند و پذیرفتن افرادی با هویت نا آشنا در این شبکه ها کار منطقی و عاقلانه ای نیست. یکی دیگر از ویژگی های این شبکه های اجتماعی این است که افراد به راحتی حرف و شایعه را بدون توجه به منبع خبر می پذیرند و بررسی صحت این اخبار را انجام نمی دهند و با باز نشر این اخبار در دیگر گروه ها سبب می شوند تا زنجیره های شایعه پراکنی تکمیل شود.
ببران با اشاره به اینکه گسترش فعالیت های شبکه های اجتماعی در جهان و نقش آن ها در شکل گیری افکار عمومی چه تاثیری بر کاهش عمر روابط عمومی ها دارد، خاطر نشان کرد: روابط عمومی ها باید از شبکه های اجتماعی متناسب با برنامه های خود بهره برداری کنند تا باعث پیشرفت آن ها شوند و فرصت های ویژه ای را برای آنان فراهم کنند. ایجاد شبکه های اجتماعی می تواند در روابط عمومی هر سازمان باعث ارتباط بهتر کارمندان در بخش های مختلف سازمان با یکدیگر شود و بازده کاری را بالا برد. استفاده از این شبکه ها سبب این می شود که کاربران از فوریت یک خبر یا یک امکان تازه که سازمان به آن ها ارائه می دهد، آگاهی پیدا کنند. برای استفاده از این امکانات بایستی اطلاعات را به درستی دریافت کرد و از امکانات نرم افزاری متنوعی بهره برد که در این صورت تحول بزرگی در روابط عمومی ها خواهیم داشت.
این استاد ارتباطات، آموزش را مهمترین راهکارهای تحقق روابط عمومی پویا، کاربردی و موثر دانست و بیان داشت: آموزش ابزار نخستین است. جذب نیروهای کارآمد و متخصص، اعطای اختیارهای لازم به روابط عمومی ها، اجازه حضور روابط عمومی ها در جلسه ها و شوراهای سیاست گذاری و تصمیم گیری از جمله این ابزارها به شمار می رود. افرادی که وارد حوزه روابط عمومی می شوند باید از یک سطح ناظر به سطح مشاور ارتقاء پیدا کنند و از سنتی بودن بیرون بیایند، در واقع متخصصان این حوزه باید علم، فن و هنر این عرصه را به خوبی بیاموزند.
وی در ادامه توضیح داد: هر روابط عمومی به عنوان یک دریچه برای ارتباطات درون سازمانی و برون سازمانی است که نوع اطلاع رسانی را باید بداند، برخی از روابط عمومی ها به صورت صرف نقش تبلیغات را بر عهده دارند و این یک نقص است و علت شکست برخی از سازمان ها و شرکت ها می شود. روابط عمومی علاوه برانتقال و انعکاس اخبار باید از حالت انفعالی به دور باشد و با فعالیت اثربخش خویش زمینه های مختلف فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را ارتقاء بدهد و با پویایی و تحرک خاصی تحلیل گر مسائل مختلف باشد. نتایج پویایی روابط عمومی را می توان نشانه حیات و نشاط سازمان دانست چنانچه این واحد دچار ایستایی شود نه تنها خودش بلکه سازمان مربوطه را هم از قرار گرفتن در مسیر توسعه و پیشرفت باز می دارد.
ببران در ادامه درباره تاثیر رسانه های الکترونیکی بر روابط عمومی ها، گفت: توسعه روابط عمومی الکترونیکی نه تنها یک ضرورت بلکه یک اجبار است. روابط عمومی ها باید روش های سنتی را کنار بگذارند و با استفاده از ابزار روابط عمومی الکترونیک وظایف خود را انجام دهند، هنگامی که آنها به صورت الکترونیکی فعالیت خود را شروع می کنند باید در تمام شبانه روز آنلاین و پاسخگوی مخاطبان خود باشند. یعنی مخاطبان سازمان در هر زمان و مکان که اراده کنند می توانند به مطالب مورد دلخواه خویش دست پیدا کنند، در واقع، روابط عمومی الکترونیک محدودیت های موجود را از میان برده است.
این استاد ارتباطات تصریح کرد: روابط عمومی ها باید فنون الکترونیکی مربوط به خود را از رسانه های اجتماعی به خوبی فرا بگیرند و استفاده صحیح از آن داشته باشند. کارگزاران روابط عمومی به واسطه استفاده از پایگاه ها، سایت ها و پست الکترونیک با سرعت بیشتر به مخاطبان فراوان تری دسترسی پیدا می کنند. اینک روش های سنتی دیگر قادر به دسته بندی حجم داده های سازمان های اجتماعی، اقتصادی و خدماتی نیستند و استفاده از روابط عمومی الکترونیک بسیاری از این مشکلات را حل می کند.
وی یادآور شد: روابط‌ عمومی الکترونیک یک فن برتر و مدرن به شمار می رود که در اختیار کارگزاران روابط عمومی قرار گرفته است. این روش زمینه بالقوه ‌ای برای کمک به ایجاد ارتباطی ساده، روان و مؤثر میان سازمان‌ ها، نهادها و ارائه خدمات ارزان قیمت و فوری به تمامی گروه های کاربر را فراهم خواهد کرد و ارتباطی دو سویه میان سازمان ها و مردم حاکم می‌کند.
صدیقه ببران با بیان اینکه یکی از وظایف روابط عمومی‌ها پیش بینی و پیشگیری از ایجاد بحران است، گفت: نظام اطلاع رسانی روابط عمومی باید دقیق و به روز باشد و بایستی از غیر تخصصی بودن به طرف تخصصی شدن پیش برود و اقدام ها و سیاستگذاری های لازم برای مدیریت بحران را در نظر بگیرد.
اگر کارشناسان حوزه روابط عمومی خود را از سطح کارگزاری به سطح مشاور سازمانی ارتقاء دهند، یعنی به توسعه فردی برسند، روابط عمومی آن سازمان نیز توسعه می‌یابد و این به معنای توسعه اصول عمومی و برنامه ‌های کاربردی است.
این استاد ارتباطات در پایان تصریح کرد: اگر روابط عمومی از پویایی و خلاقیت برخوردار باشد، می‌تواند تحرک و نشاط را به تمامی سازمان منتقل کند. نوآوری در فعالیت ها و برنامه های روابط عمومی فعال یکی از کارهای اصلی به شمار می‌رود و هر چه روابط عمومی ها تخصصی تر و دارای بخش‌هایی همچون تبلیغات، تعامل با مخاطب و ... باشند به صورت بسیار حرفه عمل خواهند کرد و می‌توانند در هنگامه بحران نقش برجسته تری بر عهده داشته باشند. آینده نگری آنها سبب می شود برخی از بحران ها را پیش بینی کنند و میزان آنها را به کمترین حد برسانند. اگر روابط عمومی ها وظایف اصلی خود را شناسایی کنند و از ورود به مسائل روزمره و حاشیه بپرهیزند، وقت لازم برای مدیریت بحران را پیدا خواهند کرد و به افق روشنی در آینده خواهند رسید.

منبع: خبرگزاری ایرنا