صدیقه ببران: در شرایط بحرانی رسانه ها بیش از گذشته شفاف عمل کنند

گروه هنر و رسانه  خبرگزاری فارس- زینب رازدشت: زمانی که یک اتفاق مهمی در کشور رخ می دهد، دو عامل سبب شیوع شایعه می شود، بی خبری و اهمیت موضوع؛ زمانی که اخبار کمتری نسبت به آن موضوع مهم منتشر شده درحالی که روز به روز بر اهمیت آن افزوده می شود، شایعه در این باره خودنمایی میکند و به مرور شاهد انتشار شایعاتی درباره موضوع مهم آن کشور خواهیم بود.

این روزها که شاهد شیوع بیماری کرونا هستیم، اخبار مختلفی از رسانه ها اعم از رسانه های رسمی و غیر رسمی منتشر می شود. در میان آنها، رسانه های معاند به واسطه تکنیک هایی به فریب مخاطب می پردازند و گاهی اوقات آنقدر به انتشار اخبار اغراق آمیز می پردازند که موضوع بیش از اندازه بزرگنمایی می شود که همین بزرگنمایی و اغراق، سبب برهم خوردن امنیت روانی مخاطبان می شود.

زمانی که امنیت روانی مخاطبان به خطر می افتد، استرس و نگرانی در میان شان بیشتر می شود و همین امر را اگر در ویروس کرونا مثال بزنیم، به گفته پزشکان سبب ضعیف شدن سیستم ایمنی مردم می شود و در نهایت میزان ابتلا به کرونا را افزایش می دهد.

به همین بهانه با صدیقه ببران عضو هیأت علمی گروه ارتباطات دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه به بحث و گفت و گو نشستیم تا بیشتر درباره این موضوع به واکاوی بپردازیم. آنچه از نظر می گذرانید، حاصل گفت و گوی ما با وی است.

فارس: بزرگترین اتفاقی که در عرصه امنیت ممکن است به وجود بیاید، از بین رفتن امنیت روانی است، به ویژه در شرایط بحران. به نظر شما رسانه ها در چنین شرایط باید چه کارهایی انجام دهند و در مقابل مردم چگونه از اطلاعات بهره مند شوند؟

ما در عصر رسانه زندگی می کنیم و مردم بیش از هر چیزی، متکی و وابسته به رسانه هستند؛ بنابراین رسانه به صورت مثبت یا منفی در زندگی مردم بسیار تأثیر می گذارد.

رسانه ها باید در زمان بحران به مدیریت بحران بپردازند و در این زمینه نقش  بسیار مهمی را ایفا کنند. البته رسانه ها هم پیش از بحران و پس از بحران نقش مهمی دارند که باید قائل به آن باشند. امروز ما در  بحران بهداشتی قرار داریم و مهم ترین نکته ای که در بحث رسانه مطرح می شود، این است که اگر همیشه به دنبال سرعت بودند، امروز بیشتر به دنبال دقت باشند. یعنی امروز در این بحران بهداشتی، دقت بر سرعت ارجحیت دارد.

در فضای مجازی شاهد اطلاعاتی از بیماری کرونا هستیم که وقتی به اصل مقاله مراجعه می کنیم، متوجه می شویم که مطلب در مورد چیز دیگری بود. یعنی هر کسی ترجمه ای از آن مقاله را با سلیقه خودش انجام می دهد و آن را در فضای مجازی نشر می دهد.

معتقدم رسانه ها باید منبع و مأخذ اصلی خبر، مراجع ذیربط و مسئولان باشد. برای مثال موارد مربوط به وزارت بهداشت، از وزارت صمت پرسیده نشود. اگر این اتفاق بیفتد که مباحث مربوط به یک حوزه از حوزه دیگری پیگیری شود، شاهد رواج اطلاعات اشتباهی خواهیم بود.

رسانه ها تا زمانی که از صحبت و سقم خبری مطمئن نباشند، نباید آن خبر را منتشر کنند. این دسته از رسانه ها باید با مدیرانی که در میدان مدیریت بحران هستند، همکاری و همراهی کنند، حتی اگر این مدیریت چندان مدیریت عالی نباشد، اما اگر رسانه و جریان اصلی، آنها را حمایت نکنند، آن مدیریت زمین می خورد و این امر به ضرر مردم تمام می شود

 برای مثال زمانی که تولید و توزیع اقلام بهداشتی به درستی انجام نمی شود، رسانه باید به سراغ مرجع ذی ربط برود، اگر غیر از این عمل شود، رسانه های جعلی و غیررسمی وارد عمل می شود، یعنی آنچه که گاهی اوقات در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی شاهد اخبار بسیاری هستیم که امنیت روحی و روانی مردم را به خطر می اندازند.

اینجا این پرسش مطرح می شود که رسانه های جریان اصلی ما تا چه اندازه عملیات متنوع، متکثر، دقیق و فوری دارند؟ اگر این دسته از رسانه ها دیر عمل کنند، قطعا بقیه از آنها جلو می افتند؛ بنابراین رسانه های جریان اصلی دیر عمل نکنند و با اتفاق و موضوع روز جامعه همراه شوند تا در هیچ خبری، کوچکترین شائبه ایجاد نشود.

رسانه‌ها از صحت و سقم خبر مطلع باشند

رسانه ها تا زمانی که از صحت و سقم خبری مطمئن نباشند، نباید آن خبر را منتشر کنند. این دسته از رسانه ها باید با مدیرانی که در میدان مدیریت بحران هستند، همکاری و همراهی کنند. حتی اگر این مدیریت صد در صد یک مدیریت عالی نباشد و نقطه ضعف هایی داشته باشد، اما اگر رسانه و جریان اصلی، آنها را حمایت نکنند، آن مدیریت زمین می خورد و این امر به ضرر مردم تمام می شود یعنی به ضرر منافع ملی، امنیت جسمی و روحی مردم تمام می شود.

فارس: پس در شرایط بحران باید دقت بر سرعت انتشار خبر ارجحیت داشته باشد؟

ببران:‌ حتما باید دقت را بر سرعت ارجحیت دهیم، البته از طرفی هم سرعت را نباید از دست دهیم اما به هرحال باید به فوریت خبر هم دقت داشته باشیم تا از سایر رسانه های مجهول عقب نمانیم.

گاهی از عدم آگاهی مردم سوءاستفاده می شود. در چنین شرایطی حتما لازم است که رسانه های ما به عنوان رسانه جریان اصلی دقت کنند تا چگونه و از کجا، خبر را تهیه کنند و با چه فوریت و دقتی آن ارائه دهند.

قطعا باید منبع اصلی خبر را از مراجع صلاحیت دار دریافت کرد. همچنین در شرایط بحران پزشکی نباید نظر هر پزشکی را درباره ویروس کرونا جویا شد بلکه باید به سراغ یک ایمنی شناس، پزشک ویژه و خاص کرونا رفت و از او درباره این بیماری پرسید. هم اکنون در فضای مجازی شاهد انتشار ویدئوهایی از پزشکان مختلف هستیم که بعضا در میان این ویدئوها افرادی را می بینیم که محصولات شان را تبلیغ می کنند و معلوم نیست که این محصولات، چه کیفیتی دارند و ویژه چه مواردی است.

فارس:‌ و البته در بحران ها شاهد دروغ نمایی و بزرگنمایی از موضوعاتی همچون کرونا هستیم، تا جایی که همین بزرگنمایی آمار و ارقام سبب ایجاد استرس بیشتری در میان مردم می شود.

ببران: کاملا همینطور است و این موضوع بسیار دیده می شود. یکی از دلایل این اتفاق کند بودن به همراه دقت در خبر در رسانه های جریان اصلی است، گاهی آنها از موضوعی و خبری عقب می افتند و رسانه های جعلی از این موضوع سوءاستفاده می کنند و سعی دارند جای رسانه ها را پر کنند.

 مسئولان بیش از گذشته متوجه قضایا هستند و مردم بیشتر در جریان قرار گرفته اند و البته رسانه ها عملکرد خوبی داشته اند، اما کماکالان تعدد و تنوع مطالب مان کم است و برخی از رسانه ها منفعل هستند.

 همچنین شفافیت موضوع دیگری است که رسانه های جریان اصلی باید از مسئولان مطالبه کنند و البته اگر این شفافیت در ارائه مطالب از سوی مسئولان همراه با سرعت عمل باشد، بهتر است. یعنی خبرنگار خبر را شفاف و به سرعت از مسئول مربوطه دریافت کند.گاهی اوقات ارائه اطلاعات از سوی مسئولان به موقع و همراه با سرعت سبب می شود که از آسیب ها و ضررهای مربوط به آن اتفاق کاسته شود و مردم بیشتر در جریان آن اتفاق قرار بگیرند. گاهی اوقات مردم در جریان وضعیت نیستند و تحت تاثیر رسانه های بیگانه قرار می گیرند. هم اکنون شاهد سرعت بالا در ارائه اطلاعات از سوی مسئولان هستیم و رسانه ها هم نسبت به گذشته عملکردشان در مواقع بحران بهتر شده است. همچنین مردم هم بیش از گذشته مطلع هستند و آگاهی بیشتری نسبت به کرونا دارند.

فارس: حتی رسانه های خارجی گاهی اوقات به نقل از رسانه های ایرانی مطالب مربوط به کرونا را منتشر می کنند.

ببران: کاملا همینطور است؛ سرعت عمل در اطلاع رسانی خیلی بهتر شده و الان قابل قبول است و رسانه ها با مسئولان همراهی می کنند. شاید رسانه های معاند به انتشار آمار و ارقام اشتباه می پردازند اما در نهایت ناچار هستند که براساس آمار ایران خبرسازی کنند، یعنی در اخبار خود به انتشار آمار رسمی ایران می پردازند.

 نکته ای که در مورد ساختن جوک ها درباره کرونا وجود دارد، این است که اگر این جوک ها در حد قابلی باشد و به مسئول، طایفه و قوم خاصی توهین نشود، خوب است؛ یعنی به واسطه جوک هایی که ساخته می شود، حرمت ها از بین نرود. حتی در این جوک ها باید اخلاق رعایت شود وارد حریم کسی نشویم و مسئولان را زیر سؤال نبریم.

همچنین مسئولان بیش از گذشته متوجه قضایا هستند و مردم بیشتر در جریان قرار گرفته اند و البته رسانه ها عملکرد خوبی داشته اند، اما کماکالان تعدد و تنوع مطالب مان کم است و برخی از رسانه ها منفعل هستند. البته صداوسیما عملکرد مناسبی نسبت به دوره قبل دارد. به هرحال رسانه های جریان اصلی باید قوی تر و دقیق تر عمل کنند.

فارس:گاهی اوقات در فضای مجازی و صفحات شخصی شان، شاهد انتشار اخبار لحظه ای از سوی مردم هستیم. این اقدام تا چه اندازه ضرورت دارد؟

ببران: انتشار لحظه ای اخبار توسط مردم در صفحات شخصی مجازی شان چندان ضرورتی ندارد. بهترین کار این است که مردم روش های پیشگیری را در فضای مجازی نشر دهند و به نوعی به هم امید دهند. یکی از اتفاقات مناسبی که این روزها شاهد هستیم، جوک ساختن در مورد بیماری کرونا است. بنظرم این اقدام مناسبی بوده چراکه سبب تقویت روحیه در این وضعیت می شود. همین که یک لحظه لبخند به لبان فرد می نشیند،‌می تواند سیستم ایمنی اش را تقویت کند. البته نکته ای که در این مورد بنظر می رسد این بوده که اگر این جوک ها در حد قابلی باشد و به مسئول، طایفه و قوم خاصی توهین نشود،‌خوب خواهد بود، یعنی به واسطه جوک هایی که ساخته می شود، حرمت ها از بین نرود. حتی در این جوک ها باید اخلاق رعایت شود وارد حریم کسی نشویم و مسئولان را زیر سؤال نبریم.

فارس: نظرتان در باره ایجاد چالش لبخند در فضای مجازی چیست؟

ببران:چالش لبخند یکی از اتفاقات خوب در این شرایط بحران می تواند باشد. معتقدم که مردم باید خودشان به خودشان روحیه دهند. به هرحال در شرایط خاصی قرار داریم و همه نگران این موضوع هستند، حتی اگر اتفاق کوچکی برای کسی رخ دهد، می گویند که فرد مبتلا به کرونا است.

چالش لبخند در فضای مجازی سبب ایجاد امنیت روانی برای مخاطب می شود

به هرحال این اتفاق رخ داده است و چاره ای جز پیشگیری نداریم. ایجاد چنین چالش هایی در فضای مجازی سبب می شود تا به نوعی امنیت روانی برای مخاطب فراهم شود.چنین چالش هایی سبب تقویت روحیه افراد می شود. همچنین یکی از اتفاقاتی که از پس شیوع بیماری کرونا شاهد بودیم، تغییر رفتار افراد بود. این تغییر رفتار به نفع ملت است. تغییر رفتار را در موضوع نظافت و نحوه ارتباط افراد را شاهد بودیم.

فارس: توصیه شما به رسانه ها و مردم در این شرایط بحرانی چیست؟

ببران: توصیه ام در این شرایط بحرانی این است که رسانه ها بیش از گذشته شفاف عمل کنند و به نوعی شفافیت مسئولان را نشان دهند. در این شرایط رسانه ها باید بیش از گذشته با مردم همراه باشند. موارد ایمنی را به مردم معرفی و اطلاع رسانی کنند چون گاهی اوقات بی اطلاعی از بیماری در برخی ایجاد ترسی می کند که از خود کرونا کشنده تر است.

در کنار رسانه ها مردم باید به رسانه های جریان اصلی اعتماد کرده و تنها اخبار را از آنها دریافت کنند. البته تقویت سواد رسانه ای مردم یکی از مواردی است که می تواند سبب تشخیص اخبار درست از نادرست باشد و به نوعی دیگر به رسانه های مجهول و معاند اعتماد نکنند.

رسانه ها باید نحوه پیشگیری، ایمنی و سلامت را برای مردم به درستی تبیین کنند. این موارد بسیار مهم است و باید به موقع و با دقت صورت بگیرد. در این شرایط بحرانی، رسانه ها باید از دروغ پراکنی و تحریف اخبار دوری کنند.

در کنار رسانه ها مردم باید به رسانه های جریان اصلی اعتماد کرده و تنها اخبار را از آنها دریافت کنند. البته تقویت سواد رسانه ای مردم یکی از مواردی است که می تواند سبب تشخیص اخبار درست از نادرست باشد و به نوعی دیگر به رسانه های مجهول و معاند اعتماد نکنند.